De documentaire die de dochter maakt over haar moeder zou een feestelijke afsluiting krijgen met shoots op de tachtigste verjaardag van moeder. Maar het lot bepaalt anders. De dag voor haar verjaardag overlijdt moeder. Moeder en dochter hadden een innige band. Iedere dag kwam ze bij haar op bezoek. Haar moeder was de focus van haar leven. Letterlijk en figuurlijk.
Met vier vrouwen verzorgen we haar moeder. Het is avond, moeder is opgebaard op haar kamer in het Bartholomeus Gasthuis. De dochter heeft een zus waarmee ze het niet kan vinden. Toch zijn beiden aanwezig als pastor Esther Nelemans langskomt om de dienst voor te bereiden. Het leven van moeder ging niet over rozen. De dochters vertellen de pastor van het vreselijke auto ongeluk dat hen als gezin overkwam, toen zij beiden nog meisjes waren. Hun vader en jongste broertje kwamen daarbij om het leven. Hun moeder moest daarna meer dan een jaar revalideren.


Tijdens de dienst zitten de dochters naast elkaar- gescheiden door een stoel waar een rugzak op staat. Een symbolisch beeld. We gaan moeder begraven in het graf waar ze meer dan 50 jaar geleden stonden, toen hun vader en broertje werden bijgezet. Een zware grafgang voor de dochters, familie en bekenden. Daarna wordt het gelukkig een warm en gezellig weerzien, met koffie en broodjes in de hal van de kerk.

Ze overlijdt op 57-jarige leeftijd aan longkanker, ondanks haar zeer gezonde en sportieve levensstijl. Ze heeft nooit gerookt, en toch treft haar dit lot. Haar man en dochter van 16 zullen straks achterblijven. In januari lijkt ze te gaan overlijden. Met familie en vrienden bereid ze haar afscheid voor. Maar ze herstelt, waarna er nog zes dierbare maanden volgen.

Vandaag is ze overleden. Als ik bij hen kom, is de rouwkaart al klaar. Ontworpen in de stijl van hun huwelijkskaart, van weleer. Vriendinnen van de kookclub helpen mee bij het voorbereiden van het afscheid. In het grote huis is het een komen en gaan van vrienden die betrokken zijn. Haar dochter beschildert met vriendinnen de kist. De avond voor de uitvaart worden 60 familieleden en vrienden thuis uitgenodigd voor een intiem afscheid. (Het is nog geen corona).

Met 350 genodigden is de volgende dag het afscheid in de Geertekerk met veel speeches en live muziek. De kerk is sfeervol aangekleed met veel kaarsen. Op zuilen naast de kist staan vazen met bloemen. Alle aanwezigen krijgen een programmaboekje met bijpassende foto’s van de sprekers, ook weer in de stijl van de rouwkaart. Na de condoleance, vertrekken we met 100 genodigden naar Den en Rust, waar nog een afscheidsceremonie in de aula plaatsvindt. De zuilen met bloemen gaan mee en voor alle genodigden is er weer een - geheel in stijl gedrukt - programmaboekje. Hierna is iedereen uitgenodigd voor de nazit bij hen thuis.
Een groots en stijlvol afscheid en tot in de puntjes verzorgd. Het voelt voor mij alsof ik twee uitvaarten op één dag heb begeleid.

Via de website krijg ik het verzoekje binnen van een Duitse jongeman. Hij vraagt of ik hem wil helpen als zijn in Nederland wonende vader komt te overlijden. Hij spreekt Engels en hoopt dat het in die taal kan. We mailen wat heen en weer. Er lijkt nog voldoende tijd te zijn. Maar dan komt toch al snel het berichtje van de zoon dat zijn vader overleden is. Hij was onderweg naar Nederland, maar jammer genoeg niet op tijd.
We spreken af op een terrasje vlakbij de woning van zijn vader. Wit van gebrek aan slaap zit hij daar op mij te wachten. Hij is van de leeftijd van mijn zoon. Enig kind van gescheiden ouders. Zijn moeder woont in Keulen. Wat een opdracht om de uitvaart van je vader in een vreemd land te moeten organiseren! En daarnaast moet hij het appartement leegruimen, waar zijn vader de laatste 10 jaar als een kluizenaar heeft geleefd. We zetten samen onze schouders eronder.
Op de dag van de uitvaart rijdt het uitvaartbusje met daarin de kist met vader langs het appartement om de zoon op te halen. De ex van de zoon met haar dochtertje zijn er ook en rijden met mij mee. Er zijn ongeveer 15 mensen gekomen. In de aula krijgen zij een bloem om bij de kist te leggen. Er zijn twee toespraken. De zoon verteld zijn verhaal en een collega van de universiteit spreekt over zijn collega, die een begenadigd wetenschapper was. Zo krijgen we toch een mooi beeld van het leven van deze man. Het geheel wordt door mij begeleid in steenkolenengels. Ik ben daar best trots op.

Vanwege het nu al dagen aanhoudende mooie weer, staan de deuren wijd open. Tijdens haar ziekbed is er een vogeltje binnen komen vliegen. Een tafereel vereeuwigd op haar allerlaatste foto. Na haar overlijden wordt het vogeltje gekoesterd. Het vliegt rond in de woonkamer en wordt gevoederd door de kleinkinderen. Het is een groot huis, veel boeken en overal schilderijen. De man van de overledene, met wie ze 60 jaar getrouwd is, is amateurschilder. Daar kun je helaas niet van leven. Daarom is hij een advocatenkantoor begonnen. De drie zoons zijn ook jurist.
Contact maken is niet het sterkste punt van de vier mannen. Het voorbereiden van de uitvaart gaat piepend en krakend. 
Lang geleden heeft het echtpaar de eigen begrafenismuziek uitgezocht. Met vrienden. Ieder maakte een keuze en die hebben ze aan elkaar laten horen. Een dierbare herinnering. Dit is inmiddels 20 jaar geleden. De muziek staat op een cassettebandje. Er komt heel wat techniek bij kijken om het geluid mooi te krijgen, maar het lukt. Een bijzonder muzikaal eerbetoon voor de overledene met een verhaal. 
De uitvaart vindt plaats in het koetshuis en daarna gaan we met de mannen naar het crematorium in Den en Rust. We hebben een technische crematie afgesproken. Dat betekent dat de overledene overgedragen wordt aan de deur van de ovenruimte. De ovenist staat ons al op te wachten. Als ik een paar weken later voor het nagesprek langskom, tref ik haar echtgenoot heel verdrietig aan. Hij mompelt: 'ze was zo leuk, ze was zo lief...' Het vogeltje heeft het helaas niet gered.

De zoon zit midden in zijn eindexamenweek van het gymnasium als zijn moeder overlijdt. Tegen de avond komt de melding binnen. Zijn moeder is 61 jaar geworden. Aanvankelijk is het verwarrend hoe de familie in elkaar zit. De ex-vrouw van de huidige echtgenoot van de overledene belt om het overlijden te melden. Zij hebben samen een zoon, die door beiden en hun nieuwe partners is opgevoed. De zoon heeft dus twee moeders en vaders (zo wordt mij uitdrukkelijk op het hart gedrukt). Iedereen is betrokken bij de voorbereidingen, zo ook veel vrienden die voor de invulling van het afscheid gaan zorgen. Live muziek speelt daarbij een grote rol.

Op de dag van het afscheid is het prachtig weer en wordt alles te voet met de loopkoets afgelegd. Bevriende muzikanten begeleiden de stoet met muziek. Omstanders blijven staan om het tafereel te bekijken. Ik denk dat ze pas later beseffen dat ze een rouwstoet langs hebben zien komen. Twee weken later volgt het bericht dat de zoon zijn examen heeft gehaald! Knap in deze verwarrende tijd.

Ik ben in de supermarkt als ik gebeld wordt door een vriendin van onze fotograaf. Ik ken haar van verjaardagen. Haar moeder gaat overlijden en ze heeft een paar vragen. Tussen de winkelschappen en de koeling probeer ik haar vragen te beantwoorden. Eigenlijk niet zo handig bedenk ik me, voortaan niet meer doen. Een paar dagen later is het zover. We ontmoeten elkaar in hospice Tiel, van daaruit brengen we haar in een kleine stoet naar Bilthoven waar we een simpele voorziening hebben om te koelen. Een alternatief voor een rouwcentrum, als er op het geld gelet moet worden. Moeder was een kunstzinnige muzikale ziel en leefde bij de dag. Geld reserveren voor een begrafenis was het laatste waar ze zich zorgen over maakte, vertelt haar dochter mij. De uitvaart vindt plaats op Barbara, met armen vol bloemen ‘s ochtends geplukt in haar eigen tuin door vriendinnen. Ze wordt begraven in een algemeen graf, een graf voor 15 jaar, waar twee personen in bijgezet worden. Wie er bij elkaar komen te liggen bepaalt de begraafplaats. Een goedkope variant van een familiegraf. Het afscheid wordt afgesloten met een condoleance met veel eigengemaakte lekkere hapjes. Dat kan gelukkig op begraafplaats St Barbara. Uiteindelijk is het een betaalbare begrafenis geworden, die niets aan kwaliteit ingeboet heeft. Een uitvaart hoeft niet duur te zijn.

In verband met de vakantie en de slechte conditie van hun moeder wordt ik door de dochters uitgenodigd voor een voorbereidend gesprek. Op aandringen van hun vader toch maar liever voor ze op vakantie gaan. Hij heeft gelijk.

De tijd haalt ons in en zijn vrouw overlijdt, nog voor onze kennismaking. De twee zusjes komen bij mij langs en vertellen welke ideeën en wensen hun vader heeft over de uitvaart van zijn vrouw. We brengen de vele alternatieven voor hem terug tot een keuze uit een paar opties. De bespreking zal de volgende dag plaatsvinden. Ik ben verbaasd als ik de 92-jarige echtgenoot de volgende dag zie komen aanfietsen. Hij parkeert zijn fiets - met aan twee kanten praktische fietstassen - voor het kantoor op het Geertekerkhof. Hij komt voor de bespreking van de uitvaart van zijn vrouw. Zo'n mooie basstem heb ik niet eerder gehoord. Een glasheldere geest. De keuzes worden kloek door hem gemaakt. We gaan naar Den en Rust. Aan het einde van de bijeenkomst in de aula dragen de familieleden de kist met hun dierbare over het laantje weg. De 92-jarige draagt mee en loopt voorop! De aanwezigen maken buiten een erehaag. Het is heel helder weer en het is voor iedereen een diepgaande ervaring. De uitvaart wordt afgerond in de Mauritshoeve.

De krantenjongen vindt haar in de ochtend. Ze ligt over een stoel in de woonkamer. Verrast door de dood voordat ze het lampje kon uitdoen om naar bed te gaan. Haar vier kinderen (2 dochters en 2 zonen) zitten verslagen om haar heen als ik kom. Alle vier hebben ze de dag ervoor nog contact met haar gehad. Hun moeder ligt inmiddels op kussens op de grond.
Later op de dag komen de kleinkinderen. Oma ligt nu in de kist. Zij waren dol op hun oma. De tekening van een Zebra van haar kleindochter, siert de voorkant van de rouwkaart. De volgende dagen krijg ik bij binnenkomst iedere keer een ‘hug’ van de dochters ter verwelkoming. Door de heftige start, sta ik emotioneel dicht bij ze. Ik was “erbij”. De uitvaart vindt plaats in een klein sfeervol 15^e eeuws kerkje. Tijdens de ceremonie zitten de kleinkinderen op hun knieën rond de kist, die door hen versierd wordt met mooie tekeningen en lieve teksten. De vier kinderen brengen hun moeder alleen naar het crematorium. Tegenover het kerkje is de condoleance in een brasserie waar ze, na terugkomst het glas heffen op haar liefdevolle leven.

Zo snel kan het gaan. Buikvlieskanker, na twee maanden is de reus geveld. Hij ligt op het net bezorgde hoog-laagbed. Zijn buik is opgezwollen. Voor de laatste verzorging gebruiken we een pompje om drie liter vocht af te tappen. Daarna kleden we hem. Het is ver na enen in de nacht als we klaar zijn. Zijn familie heeft in de kamer ernaast een mooie tekst gemaakt voor de kaart. De bloemenwens is bijzonder: 'Wilt u bloemen meebrengen, weet dan dat Jan eigenlijk alleen van plastic bloemen houdt. Wij vragen u dan ook de meest foute plastic bloem die u kunt vinden, mee te brengen voor bij de kist'. De toon is gezet. De uitvaart vindt plaats in de bijzondere evenementenlocatie 'de Fabrique' – een voormalige fabriek - met industriele uitstraling. We vertrekken per uitvaartbus met daarin de familie en de kist met de overledene. Er staat bij aankomst een groot bord met rode lampjes langs de weg met de aankondiging van het afscheid. Op de uitvaart zijn veel oude hippies. Hij was van de generatie die cultuur nog schrijft als kultuur. De twee bands, waar hij zelf bij drumde treden op. Ruig en echt. Bij het vertrek van de kist klinkt uit de speaker een drumsolo….. van hemzelf.

Voor mij is dit de eerste uitvaart in opdracht van de Gemeente Utrecht. De overledene is een dakloze man met de Hongaarse nationaliteit. Voor het afscheid mogen we gebruik maken van de Vredeskapel in de Catharijnekerk op de Lange Nieuwstraat, naast het Catharijnehuis (de opvang voor daklozen). Er zijn uiteindelijk 15 personen aanwezig.

De straatpastor leidt de bijeenkomst. Een paar mensen vertellen over hem. Ze noemen hem de reus. Hij was groot, had hele grote handen en voeten en een groot hart. Wat je misschien niet zou verwachten: hij was een belezen man. Een Hongaarse vriend (niet dakloos) leende hem af en toe boeken. De 92-jarige moeder van deze vriend - door de reus 'mama' genoemd – die ook aanwezig is, vertelt dat hij van zijn laatste centen een reep chocolade kocht om haar te bedanken. Zij bidt in het Hongaars met ons het Onze Vader. Aan het einde van de bijeenkomst luisteren we naar het Hongaarse volkslied. Daarna begeleiden we de reus in zijn witte kist naar de rouwauto die hem naar het crematorium brengt. We zwaaien hem uit. In de tuin van het Catharijne Convent hangen we een plaatje met zijn naam in de herinneringsboom. Daarna is er koffie met Hongaarse zoetigheid, gebakken door zijn vriend. Zo heeft de reus toch een mooi en waardig afscheid.